Is a River Alive?

Robert Macfarlene

"Is a River Alive? "

Czy rzeka jest zywa?

W swojej nowej książce Robert Macfarlane po raz kolejny przeniósł mnie w miejsca, których sama prawdopodobnie nigdy nie doświadczę. . Tropikalny las deszczowy w Ekwadorze, delta trzech rzek we wschodnich Indiach, dzikie i surowe tereny północnej Kanady — wszystkie te przestrzenie łączy obecność rzek, których istnienie bylo lub jest dziś zagrożone przez inwazyjną działalność człowieka. Szczególnie w ostatnich stuleciach ludzie zaczęli postrzegać rzeki jako narzędzia — mają być użyteczne, podporządkowane, posłuszne, nawet kosztem własnego przetrwania.

To jednak zaczyna się zmieniać. Coraz częściej do głosu dochodzą aktywiści, którzy dostrzegają potrzebę uznania prawa naturalnych ekosystemów — a zwłaszcza rzek — do samodzielnego istnienia. Dzięki ich działaniom rzekom nadaje się tzw. osobowość prawną, która daje im prawo do zdrowego, zgodnego z naturą życia. Prawo do istnienia.

O tym właśnie opowiada Macfarlane w swojej nowej książce.  Podąża śladem rzek, zanurza się w ich naturalne środowisko, płynie z ich dzikim, nieprzewidywalnym nurtem, słucha głosu ludzi, którzy od pokoleń z nimi współistnieją, próbując odnaleźć głos samej rzeki — jej ducha, jej żywotność. W czasie swoich podróży nieustannie zadaje jedno pytanie: Czy rzeka jest żywa?

Na swojej drodze spotyka niezwykłych ludzi — przewodników, towarzyszy i współodkrywców, którzy pomagają mu wsłuchać się w "język" rzeki. Macfarlane zauważa, że współczesny człowiek musi na nowo wyobrazić sobie, czym jest rzeka. Musi nauczyć się myśleć o niej w sposób, który był naturalny dla naszych praprzodków i który wciąż jest naturalny dla dzieci. Tylko wtedy będzie mógł uznać ją za żywą i nauczyć się z nią współistnieć.

Ale Macfarlane opowiada nie tylko o dzikich i niedostepnych miejscach. Wzruszajace sa te chwile, w których pisze  o źródłach w pobliżu swojego domu — miejscu bliskim, dostępnym, a jednak ważnym. To przestrzeń, z którą czuje więź, którą uczynił ważną także dla swoich dzieci. Miejsce, które jest żywe.

Po tej lekturze inaczej myślę o rzekach. Inaczej na nie patrzę. Ogromną wartością jest móc postrzegać rzekę, strumień, źródło jako żywą istotę. Za to jestem autorowi głęboko wdzięczna.

Wdzięczna jestem także za to, że poruszył moją wyobraźnię i sprawił, że jego słowa stały się inspiracją do nowych rysunków. [tutaj] i [tutaj]

Macfarlane uświadomił mi jeszcze jedną, pozornie oczywistą rzecz: że łatwiej płynie się z nurtem rzeki. Czasem trzeba dać się mu ponieść, by dotrzeć do celu. Rzeka płynie przecież ku morzu — płynięcie pod prąd zwykle jest strata energii. Jak powiedziała to Karen Blixen w ''Pozegnaiu z Afryka'' : 'Niech ta woda plynie, przeciez mieszka w Mombasie...''

 Dlatego w naszym domowym języku pojawiło się nowe powiedzenie:
"Płyniesz pod prąd. Płyń z nurtem" — z nurtem czasu i życia. i wcale nie oznacza to, ze bedzie latwo. Nurt rzeki czasami jest bardzo wzburzony, a nawet niebezpieczny.

Ksiazki Roberta Macfarlane'a będę polecać zawsze.
Czytajcie!
Zmieniajcie myślenie o rzekach, o wodzie — zmieniajcie przyszłość!

K.

fb: @between.words.2025

in: @kasia_m.baranowska 

Robert Macfarlane

''Is a River Alive?''

In his new book, Robert Macfarlane once again transported me to places I will likely never see with my own eyes. The tropical rainforests of Ecuador, the delta where three rivers meet in eastern India, the wild and austere landscapes of northern Canada — all these places are bound by rivers whose very existence was or is now threatened by the invasive hand of human activity. Especially in recent centuries, rivers have been viewed as tools — expected to be useful, obedient, tamed — even at the cost of their own survival.

But something is beginning to change. More and more, we hear the voices of activists calling for a radical shift: the recognition of the right of natural ecosystems — and rivers in particular — to exist in their own right. Thanks to their efforts, rivers are being granted what is called legal personhood — a status that allows them the right to a healthy, natural life. The right to exist.

This is the story Macfarlane tells in his new book. He follows rivers as they flow through the world, immerses himself in their ecosystems, moves with their wild and unpredictable currents. He listens to the voices of people who have lived alongside them for generations, trying to find the river's own voice — its spirit, its vitality. And throughout his journeys, he returns to the same question: Is a river alive?

On his path, he encounters remarkable people — guides, companions, fellow explorers — who help him decipher the language of the river. Macfarlane observes that modern humanity must reimagine what a river is. We must learn to think of it in a way that was once natural to our distant ancestors, and which still comes instinctively to children. Only then can we truly see a river as alive — and learn to live alongside it once more.

But Macfarlane doesn't write only of remote and untamed places. Some of the most moving passages are those in which he speaks of springs near his home — a place not wild, but close and accessible, and yet deeply significant. It is a landscape to which he feels intimately connected, one he has made meaningful for his children, too. A place that is alive.

After reading this book, I think differently about rivers. I see them with new eyes. There is immense value in being able to regard a river, a stream, a spring, as a living being. For that, I am deeply grateful to the author.

I am also thankful for the way he stirred my imagination — his words have inspired new drawings of my own. [here] and [here]

Macfarlane made me realise something else — something that may seem obvious, but felt newly profound: it is easier to move with the current of a river. Sometimes, to reach your destination, you must let yourself be carried. The river flows towards the sea — swimming against it is usually a waste of strength. As Karen Blixen have said in ''Out of Africa'': "Let the water flow — after all, it lives in Mombasa…"

That's why a new phrase has entered the language of our home:

"You're swimming upstream. Go with the flow" — with the current of time and life.

But that doesn't mean it will be easy.
A river's current can be turbulent — even dangerous. 

I will always recommend the books of Robert Macfarlane.

Read them!
Rethink rivers, rethink water — and help reshape the future!

K.

fb: @between.words.2025

in: @kasia_m.baranowska